O kulturze prawnej z punktu widzenia logiki ANALIZA DOKUMENTÓW dot. NOWELIZACJI USTAWY O PLANOWANIU RODZINY etc. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Analizowane dokumenty obejmują: --- orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 maja 1997 dotyczące zgodności z konstytucją RP ustawy z 30 sierpnia 1996 o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, w skrócie upr; --- dołączone do tego orzeczenia (zwanego dalej Orzeczeniem) zdania odrębne trzech sędziów. Jest to materiał o szczególnym stopniu przydatności do analizy logicznej. Jest nim z tego powodu, że obejmuje kilka stopni dyskusji: argumenty wnioskodawców przeciw nowelizacji, argumenty posłów broniących ustawy w postaci dawniejszej, solidaryzujące się z ich stanowiskiem argumenty prokuratora generalnego, ustosunkowanie się TK do wszystkich tych argumentów, własne argumenty TK na rzecz niezgodności upr (tj. nowelizacji) z konstytucją, wreszcie krytyka tych argumentów TK przez sędziów zgłaszających zdania odrębne. Ponadto, na każdym szczeblu argumentacji, oprócz przesłanek w postaci przepisów prawa i zdań będących ich interpretacjami, oraz przesłanek wyrażających wiedzę porównawczą o rozwiązaniach spornej kwestii w innych systemach prawnych, występują też przesłanki należące do wiedzy empirycznej, w szczególności medycznej i społecznej, a nadto przesłanki aksjologiczne z zakresu filozofii prawa oraz etyki. Przywołuje się też reguły metodologiczne dotyczące stanowienia i stosowania prawa, a zarazem korzysta się obficie z pojęć wspólnych z logiką (zostały one wymienione przykładowo w innym miejscu Kuriera). Ten stopień złożoności czyni z rozważanego tekstu wysoce reprezentacyjną próbkę problematyki logicznej w dyskusjach prawnych. ============================ W konstrukcji logicznej Orzeczenia poszczególne jego punkty (rozważymy tu punkty 1, 3, 6 i 8) stanowią wnioski, dla których przesłanki znajdują się w tekście Uzasadnienia. Rozważymy je kolejno, nazywając je wnioskami i zachowując oryginalną numerację Orzeczenia. WNIOSEK 1. Art.1 pkt 2 upr w zakresie, w jakim uzależnia ochronę życia w fazie prenatalnej od decyzji ustawodawcy zwykłego, jest niezgodny z art.1 oraz art.79 ust.1 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art.77 małej konstytucji przez to, że narusza konstytucyjne gwarancje ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju. Rzeczony Art.1 pkt 2 przed nowelizacją (ustawa z 7 stycznia 1993) brzmiał jak następuje (nazwijmy ten tekst symbolem ,,St'' od ,,Stara ustawa'').
[St] ,,1. Każda istota ludzka ma od chwili poczęcia przyrodzone prawo do życia. 2. Życie i zdrowie dziecka od chwili poczęcia pozostaje pod ochroną prawa.''Po Nowelizacji (ustawa z 30 sierpnia 1996) otrzymał on postać:
[Now] Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie.W uzasadnieniu Wniosku 1, TK zarzuca ustawodawcy zwykłemu, tj. Sejmowi RP (odróżniamemu od ustawodawcy ustanawiającego konstytucję, którym jest Zgromadzenie Narodowe RP), że w powyższej nowelizacji przekroczył swoje kompetencje. Argumentacja ma za jedną z przesłanek, że [1] życie dziecka poczętego stanowi wartość konstytucyjną. Drugą przesłanką jest to, że [2] uzależniając granice ochrony wartości konstytucyjnej od ustawy zwykłej, powoduje się (w danej kwestii) ,,zawieszenie obowiązywania norm konstytucyjnych''. To pojęcie zawieszenia jest o tyle trudne, że tekst Uzasadnienia omawia je w kilku parafrazach, co zapewne czyni je wreszcie zrozumiałym dla specjalistów, ale nie można być pewnym, czy także dla laików. Na użytek tych drugich sparafrazujmy tekst N tak, by miał wyraźnie formę zdania warunkowego. [Now*] (N) Prawo do życia podlega ochronie, jeśli (P) ustawa nie stanowi inaczej dla określonych w niej przypadków. P oznacza tu poprzednik zdania warunkowego, zaś N jego następnik (ten szyk został zmieniony gramatycznie, dla dopasowania się do pewnej konwencji). Taka warunkowość, zdaniem TK, odbiera życiu ludzkiemu ,,przymiot dobra konstytucyjnego podlegającego ochronie'', a więc zmienia zapis konstytucyjny, co stanowi przekroczenie kompetencji ustawodawcy zwykłego. Czy istotnie tak jest ze względu na relacje logiczne między zdaniem z konstytucji N i zdaniem [Now*] (tj. ,,jeśli P, to N'')? W podanej postaci zdania te nie są między sobą sprzeczne. Sprzeczność pojawi się jednak wtedy, gdy zamiast [Now*] przyjmie się następującą parę zdań, gdzie [K*] jest zdaniem wydedukowanym przez TK z konstytucji, a [Now**] wynika z ustawy nowelizacyjnej upr. [K*] W KAŻDYM PRZYPADKU prawo do życia podlega ochronie. [Now**] Są przypadki, w których ustawa wyjmuje je spod ochrony. Istotnie, są takie przypadki przewidziane w ustawie, toteż w badaniu, czy zachodzi sprzeczność trzeba się odwołać do tego zdania egzystencjalnego [Now**], a nie do zdania warunkowego [Now*]. Odbiega to od sugestii TK, że przekroczenie kompetencji ustawodawcy zwykłego bierze się z zastąpienia normy kategorycznej normą warunkową, daje jednak zarzutowi większą zrozumiałość oraz szansę jego uzasadnienia. Stwierdzenie sprzeczności zawisło teraz od tego, czy da się wyprowadzić z konstytucji zdanie sformułowane w sposób tak bezwarunkowo ogólny. Zapis N (w [Nov*] jest pod tym względem niedookreślony. Nie da się go jednak dookreślić na podstawie kontekstu, ponieważ w tekście konstytucji on nie występuje, a jest jedynie dedukcją dokonaną przez TK na podstawie zdań o innym brzmieniu. Trzeba więc w kolejnym kroku analizy wziąć pod uwagę te zdania z konstytucji, ktore TK traktuje jako przesłanki i zbadać, czy wynika z nich [K*]. TK, zdając sobie sprawę z konieczności przeprowadzenia takiej dedukcji w celu uprawomocnienia zarzutu przekoroczenia przez ustawodawcę zwykłego jego kompetencji, czyni to w punkcie 3 Uzasadnienia. Argumentacja składa się z następujących przesłanek (numeracja od WM). 1. RP jest demokratycznym państwem prawa. 2. Demokratyczne państwo prawa chroni dobra swych obywateli. 3. Najcenniejszym dobrem obywatela jest życie. 4. Płód (obywateli RP) jest obywatelem RP. 5. Płód jest obdarzony życiem tego samego rodzaju, co inni obywatele. A zatem: K. RP chroni życie płodu. W żadnym z tych zdań nie występuje kwantyfikator ogólny. Czy można uznać, że występuje on domyślnie tam, gdzie jest to konieczne, by nadać zdaniu K (konkluzji) sens identyczny z sensem zdania [K*]? TK przeprowadza pewną argumentację w odniesieniu do 5, by zapobiec innemu traktowaniu płodu, a czyni to przerzucając onus probandi na oponenta (wykaż, że jest to życie nie w pełni ludzkie). Przyjmijmy, że jest to krok poprawny i zbadajmy, czy można dołączyć kwantyfikację ogólną do 2, co by nadało tej przesłance treść następującą: