Witold Marciszewski CZY KLASA NIEZAWODNYCH REGUL WNIOSKOWANIA POKRYWA SIE Z KLASA REGUL LOGICZNYCH? Regula wnioskowania niezawodna -- to taka, ktora od prawdziwych przeslanek prowadzi do prawdziwych wnioskow ("truth-preserving rule", w sensie klasycznej koncepcji prawdy). Istnieje poglad, ze "przede wszystkim klasyczny rachunek logiczny zasluguje na nazwe logiki jako narzedzia wszelkiego racjonalnego wnioskowania" (A.Grzegorczyk, "Zarys logiki matematycznej", 1969, s.186; por. s.66). Gdy wyrazić ten poglad bardziej zdecydowanie ("tylko" zamiast "przede wszystkim"), to poza zbiorem regul racjonalnego wnioskowania znajdzie sie regula indukcji matematycznej. Problem ten podniosl Tarski (s.149, 189 w zbiorze pod red. J.Zygmunta, t.1; w pewnym sensie, prekursorem byl tu H.Poincar'e jako krytyk logicyzmu w "Science et m'ethode"). Praca Tarskiego przyniosla fundamentalne dla nauki pojecie wynikania logicznego, ale pozostawila do domkniecia kwestie, czy wynikanie logiczne (tj. w sensie semantycznym) ma byc wystarczajaca podstawa do ustalania regul logicznych dla systemow sformalizowanych (a wiec regul syntaktycznych). Pytanie to ma donioslosc glownie terminologiczna, ale terminologie trzeba porzadkowac -- dla ekonomizacji myslenia i dla potrzeb dydaktycznych. Mozna podejsc do tego zadania na dwa sposoby. Jeden polega na tym, ze fakt wynikania logicznego zapisujemy zawsze w postaci twierdzen, nigdy w postaci regul. Choc bedzie to nieraz mniej wygodne, da sie w ten sposob zbudowac kazda teorie dedukcyjna. Wtedy, co sie tyczy indukcji matematycznej, nie nalezaloby mowic o regule lecz tylko o aksjomacie indukcji. Drugie podejscie ma charakter decyzji co do pojecia logiki, a jej konsekwencja jest pojecie logicznej reguly wnioskowania. Jesli rozumiec przez logike tylko teorie wazne w KAZDEJ niepustej dziedzinie, to logiczna regula wnioskowania wolno nazwac tylko taka, ktora ma charakter rownie uniwersalny. Wtedy mozna mowic o zasadzie indukcji matematycznej jako regule, ale tylko regule LOKALNEJ, to jest, obowiazujacej nie we wszystkich lecz jedynie w niektorych dziedzinach; nie zawsze obowiazuje ta regula nawet w swiecie liczb naturalnych, bo nie dotyczy ich zbiorow skonczonych. Reguly lokalne, gdy legitymuja sie wynikaniem logicznym w sensie Tarskiego, sa niezawodne, ale przymiotnik "logiczne" przyslugiwalby im co najwyzej w sensie ograniczonym przez owa przydawke. Druga z tych propozycji rzutuje tez na pojmowanie tzw. logik filozoficznych. Gdyby jakakolwiek teoria z tej klasy miala nosic nazwe logiki, to tylko z przydawka "lokalna". W odczycie beda podane argumenty za odroznianiem uniwersalnych i lokalnych regul wnioskowania niezawodnego, przy nazywaniu tylko tych pierwszych regulami logicznymi: klasa regul logicznych bylaby czescia wlasciwa klasy regul niezawodnych.