Jozef Zycinski Wprowadzenie do dyskusji "Racjonalnosc nauki - irracjonalosc filozofii nauki? " TENDECJE IRRACJONALISTYCZNE WE WSPOLCZESNEJ FILOZOFII NAUKI W XIX wieku fascynacja nauka i technika miala swe komplementarne dopelnienie w romantyzmie, akcentujacym role czynnikow pozaracjonalnych. Wspolczesne stanowiska w filozofii nauki akcentujace role racjonalnych skladnikow wiedzy i kultury wspolczesnej zostaja spychane na margines, gdy dominowac zaczynaja nurty akcentujace role czynnikow pozaracjonalnych w kulturze, wiedzy, nauce. Zjawisko to, gleboko niepokojace w swej apoteozie czynnikow irracjonalnych, ktore zadecydowaly o postaci intelektualnej tradycji Zachodu, ma roznorodne uwarukowania. Na jego postac obecna wplynely miedzy innymi: 1. Konsekwentne dazenie do zastapienia filozofii nauki przez socjologie nauki. Idzie ono w parze z dazeniem do zredukowania czynnikow epistemologicznych do uwarunkowan spoleczno-kulturowych. 2. Specjalizacja zwiazana z postepem najbardziej rozwinietych dyscyplin naukowych jest nieosiagalna dla przecietnego czytelnika gazet. Z tej racji swa potrzebe refleksji, metafizyki czy swiatopogladu stara sie on koic przez ucieczke w ezoteryzm. Tlumaczy to wspolczesna popularnosc paranauki i pseudonauki. Rownoczesnie z tym idzie w parze proba wypracowania filozoficznej czy parafilozoficznej teorii usprawiedliwiajacej pozaracjonalne skladniki naszej kultury. 3. Glebokie przemiany kulturowe prowadza obecnie w wielu srodowiskach do apoteozy postmodernizmu. Mimo ze ostatni termin jest wieloznaczny, sympatycy tego nurtu z zasady uprawiaja krytyke racjonalnosci, propaguja relatywizm, sceptycznie odnosza sie do poznania prawdy. Osobiscie jestem przekonany, iz postmodernizm moze byc stanowiskiem inspirujacym w krytyce literackiej lub w teorii sztuki. Probe jego stosowania do nauki lub do filozofii nauki uwazam jednak za wynik nieznajomosci historii nauki (resp. historii filozofii). Nalezy zauwazyc, ze te idee postmodernizmu, w ktorych krytyka racjonalnosci nauki jest uzasadniona, byly formulowane znacznie wczesniej przez samych filozofow nauki. Te idee postmodernizmu, w ktorych apologia irracjonalnosci stanowi oryginalna zasluge tego kierunku, sa z reguly niemozliwe do uzasadnienia lub ewidentnie falszywe.