Są teoretycy, którzy twierdzą, że nie ma tu nic nowego pod słońcem, że globalizm jest zjawiskiem wielowiekowym, datującym się ci najmniej od czasu, kiedy Kolumb odkrył nowy kontynent, a nawet dwa i pół tysiąca lat temu Anaksymender z Miletu stworzył pierwszą mapę świata (przedstawiała ona płaski krąg ziemi otoczony wodą z delfinami pośrodku). Ale teza taka obarczona jest dużą dozą dowolności i fantazji.

Pojęcie globalizacji sprowadza się często do walki wielkich, ponadnarodowych korporacji o dostęp do wszystkich rynków zbytu, o prawo do nieskrępowanej swobody przepływu kapitałów i towarów ponad granicami państw i regionów. Ale taka czysto ekonomiczna definicja jest zbyt powierzchowna i wąska. Pojęcie to zawiera bowiem ważny składnik kulturowy, zawiera propozycję i praktykę traktowania kultury jako obiektu rynkowego. A ponieważ zgodnie z ideologią globalizmu prawa rynku decydują o wszystkim, mają one również rządzić dziedziną kultury. Wprowadza to nowe kryteria wartościowania. Nikt nie pyta, czy książka jest dobra, czy dany film jest wybitny. Ważne ilu obejrzało go widzów, jaką zrobił kasę. Ciągle stosujemy te same kryteria nie zawsze świadomi, jak głębokie są tego konsekwencje dla sensu i miejsca kultury.

Wiele nieporozumień i pomyłek bierze się tu z różnego pojmowania kultury w tradycji anglo-saskiej, zwłaszcza amerykańskiej - bo właśnie Ameryka jest głównym motorem globalizmu - a rozumieniem tejże kultury w europejskiej, a zwłaszcza tak silnej u nas romantycznej tradycji. Żeby powiedzieć to w wielkim uproszczeniu: w doświadczeniu amerykańskim - dzieło kultury jest produktem pracy ludzkiej, której wartość ocenia odbiorca przez akt kupna, lub jego odmowę, Europa natomiast traktowała dzieło kultury jako owoc natchnienia, rzecz zawierającą element sacrum, więc wartość rynkowa odgrywała tu rolę drugorzędną.

Wraz z postępami globalizmu coraz bardziej wyraźną przewagę zyskuje wariant pierwszy - anglosaski. Różnica między tymi modelami kultury ma charakter nie tylko filozoficzny. Pociąga ona za sobą także skutki praktyczne.

Pośród licznych podziałów istniejących w społeczności świata, coraz wyraźniej - obok zróżnicowania na biednych i bogatych będzie rysował się podział na tych, którzy będą mieć dostęp do wiedzy i kultury i tych, pozbawionych takiej możliwości, a tym samym skazanych na marginalność i drugorzędność. Rozumieją to młode pokolenia świata, toteż chęć kształcenia się panuje w nich na skalę dotąd niespotykaną, a pęd do szkół wszystkich szczebli jest powszechny i stale rosnący. W ogóle w krajach, w których uwaga skupiona jest na przyszłości i wyzwaniach, jakie będzie ona stawiać kulturom narodowym, inwestycje na te ostatnie zajmują wysoką pozycję na liście wydatków społeczeństwa i państwa. Nie dzieje się to na zasadzie jednokierunkowych, bezzwrotnych datków. Odwrotnie - nakłady w dziedzinie kultury należą do najbardziej zasadnych i ekonomicznie opłacalnych. Tak właśnie jest w wypadku globalizacji w wydaniu amerykańskim. Tu - wytwórczość w dziedzinie kultury masowej, ale nie tylko - oraz jej eksport do wszystkich zakątków świata przynosi Stanom Zjednoczonym ogromne dochody. Jeżeli napotykamy wszędzie wytwory tej kultury, takie jak filmym jak seriale i inne programy telewizyjne, jak muzykę rozrywkową i poważną, jak literaturę, malarstwo itd. to nie dlatego, że tamto społeczeństwo wyrzeka się wszystkiego byle jego kultura panowała na świecie, ale dlatego, że kultura ta daje korporacjom i monopolom USA krociowe zyski. Oto trzy wielkie odkrycia globalizacji - że kultura, oświata i informacja mogą być znakomitym interesem. A dzieje się to wszystko na olbrzymią planetarna skalę - o ile bowiem na początku XX wieku powstało na świecie społeczeństwo masowe, to obecnie przeżywamy proces w którym to masowe społeczeństwo przekształca się w społeczeństwo planetarne, a kultura masowa nabiera planetarnego wymiaru.

Powstaje od razu pytanie - jakie będzie to nowe społeczeństwo ? Jego gusta i wybory kulturalne będą z pewnością te same, co ludzi społeczeństwa masowego. Trwa natomiast spór, jak będą się układać stosunki między różnymi kulturami ? Jedni są zdania, że będziemy żyć raczej zgodnie w świecie wielokulturowym, inni - że kultury będą wchodzić ze sobą w konflikty, zderzać się i zwalczać. Wielu natomiast uważa, że standaryzacja kultury planetarnej postępuje w takim tempie, iż my wszyscy, stawać się będziemy do siebie podobni, nawet - identyczni. W wyglądzie zewnętrznym to się już nawet stało. Na całym świecie nosi się adidasy, niebieskie spodnie dżinsowe, koszulki polo. Te podstawowe części ubioru stały się tak powszechne i tanie, że nawet w krajach ubogich zniknął tradycyjny symbol nędzy - łachmany. Można jeszcze tu i tam spotkać żebraka, ale będzie on już zupełnie znośnie ubrany. Tak, bo globalizacja to także wielkie rozmnożenie taniochy i kiczu, co jednak w różnych wypadkach poprawiło poziom życia wielu ludziom. Należy natomiast sceptycznie odnieść się do mitu, do głoszonej przez entuzjastów globalizmu nowej utopii, a mianowicie - że globalizacja i upowszechnienie technik komunikacyjnych, takich jak łączność satelitarna, czy internet same z siebie rozwiążą problem pogłębiających się nierówności społecznych, które są zmorą współczesnego świata.

Ma ona najwięcej zwolenników i orędowników w kołach związanych z wielkimi korporacjami ponadnarodowymi, z wielkimi bankami, z wielkimi sieciami mediów, wielkimi pozarządowymi organizacjami, a więc - najbogatszą, rządzącą dziś światem klasą globalną. Ton tych ludzi, gdy mówią o globalizacji cechuje niezachwiany optymizm i pewność siebie.

Inaczej jest w Europie, gdzie obok zwolenników globalizacji ma licznych sceptyków i wręcz przeciwników. Europa boi się o swoją przyszłość, lęka się ponieważ traci przewodnictwo świata, a nie jest ciągle w stanie znaleźć dla siebie nowego miejsca na naszej zmieniającej się planecie.

Wizja globalizmu napełnia wielu ludzi, wiele środowisk i instytucji takim lękiem, że nie czując się na siłach walczyć ze zjawiskiem, za którym stoją najpotężniejsze moce gospodarcze i medialne świata, wybierają taktykę odgradzania się, izolacji, zamykania w sobie, nie dostrzegają nowej sytuacji, w jakiej znalazła się kultura w dobie globalizacji. Tymczasem na całym świecie zmienia ona sytuację kultur narodowych. Działając ponad granicami państw, nawet ponad narodowymi prawami - jak dowodzi tego jeden z jej potężnych instrumentów - internet, globalizacja wprowadza do kultur narodowych nieubłagany mechanizm rynku, tendencję utowarowienia wszystkiego, co jest wytworem ducha i myśli ludzkiej. W tej sytuacji daje ona jedynie szansę dalszego, twórczego istnienia przede wszystkim tym kulturom, które prezentując wysokie wartości estetyczne i etyczne, posiadają jednocześnie siłę materialną i taką zasobność ekonomiczną, która pozwoli im wytrzymać konkurencję i oprzeć się marginalizacji. To, że jesteśmy zdolni do takich zachowań, potwierdziły raz jeszcze choćby dwie tegoroczne imprezy międzynarodowe - w Hanowerze i Frankfurcie.

Słowem to zupełne otwarcie świata, które tak cieszy, ale i trochę niepokoi, wystawia każdą kulturę narodową na próbę wielkiej i nieubłaganej konfrontacji, wprowadza ją w ruch, w krążenie, nigdy bowiem jeszcze ruch dóbr i wartości kulturalnych nie był tak intensywny, tak właśnie - globalny, jak obecnie. O ile kiedyś Marshall McLuhan powiedział, że świat stanie się globalną wioską, to dzisiaj możemy już powiedzieć, że w każdej wiosce znajdzie miejsce globalny świat.

Nasza kultura narodowa przez dwa ostatnie wieki, które wogóle decydowały o obecnym stanie kultury w Europie, rozwijała się w niezmiernie trudnych warunkach. Nigdy nie była to kultura zamożna, zasobna w dobra materialne. A jednak jako naród pozbawiony państwa przetrwaliśmy właśnie dzięki własnej, polskiej kulturze, silnej duchem, osadzonej mocno w chrześcijańskiej tradycji europejskiej. Nie mieliśmy państwa narodowego, ale mieliśmy język polski, żywą pamięć, poczucie wspólnoty narodowej, wiarę.

Kultura jest najwyższym dobrem każdego społeczeństwa, każdego narodu. Tak przecież było zawsze. Ludzie nie mogą żyć poza kulturą, jest ona formą ich istnienia. Pozycja narodu w świecie, jego akceptacja, szacunek do niego, mierzy się wartością jego kultury, siłą jej promieniowania i dlatego dbałość o nią, o jej duchowe i materialne bogactwo, jej nowoczesność i otwartość jest formą w jakiej wyraża się współczesny patriotyzm.

Ale wraz z rosnącą rolą kultury, a ta właśnie tendencja będzie charakteryzować wiek XXI, zwiększają się nasze wobec niej obowiązki. W świecie ułatwionej i nieograniczonej komunikacji, w przestrzeni, którą chcą dziś zapełnić kultury potężne i dynamiczne, tylko prężna, twórcza i zasobna kultura narodowa ma szanse trwania i spełniania swojej roli wobec własnego kraju, Europy i świata.

Oczywiście, zawsze można wycofać się w niszę zaścianka, w spokojne ciepło bezczynu, ale wówczas traci się na znaczeniu, świat przestaje się z takim partnerem liczyć. Tak, bo żyjemy w świecie wielkich możliwości, ale i wielkich wymagań. To świat, od którego można dużo uzyskać, ale za wysoką cenę stałego wysiłku, koncentracji, świadomości celu, gotowości ryzyka. Młodzi, którzy w ten wchodzą, ale których one jest - mają tego świadomość.

Wspaniale jest to nasze dziedzictwo, do którego możemy się zawsze odwołać, szukać w nim oparcia i inspiracji. To, co niekiedy uważano za słabość polskiej kultury, że mianowicie rozwijała się na skrzyżowaniu różnych cywilizacji, oddziaływań i wpływów, dziś w epoce globalizacji, a więc epoce wielkiego skrzyżowania, planetarnej wymiany i wielkości dyskursów staje się jej atutem, wyróżnikiem i szansą.

Kultura jest nie tylko bezcennym dziedzictwem narodowym, ale także stale wytwarzanym i przekształcanym dobrem, wartością, która ciągle, z pomocą wszystkich, rozwijać się, zmieniać, wzbogacać.

Jest pole, które ani na chwilę nie może leżeć odłogiem.

Tylko wówczas złoty róg i czapka z piór pozostaną w zasięgu naszej ręki.