Witold Marciszewski

Pytania naprowadzające na elementy aprioryczne w naukach empirycznych

======================================================================

CO SĄDZISZ W NASTĘPUJACYCH KWESTIACH?

Radykalny empirysta (RE) sądzi, co następuje, o opisanych niżej sytuacjach.

Zestaw A

1. Gdy ma się przed sobą termometr lekarski, to odpowiedź na pytanie 
"co widzisz?" powinna brzmieć: "znajdowanie się górnego krańca srebrnego
słupka na wysokości kreski opatrzonej kształtami [np.] 3 i 7". 

2. Gdy ma się przed sobą banknot pieniężny, to właściwa odpowiedź na pytanie
"co widzisz?" powinna brzmieć: "prostokątną powierzchnię zapełnioną barwnymi
[takimi a takimi] plamami, w tym [np.] plamą o kształcie: 20 złotych".

3. Gdy ma się przed sobą zegar, to odpowiedź na pytanie "co widzisz?"
powinna brzmieć: "stykanie się zewnętrznego końca krótszego pręcika z
kształtem [np.] X i końca dłuższego pręcika z kształtem [np.] III.


Ktoś nie będący RE dopuszcza odpowiedzi w rodzaju następujących.

Zestaw B

1. --- "widzę, że pacjent ma gorączkę 37 stopni C". 
2. --- "widzę banknot 20-złotowy". 
3. --- "widzę, że jest godzina dziesiąta piętnaście". 

W naukach empirycznych, gdy sporządza się raporty obserwacji, używa się zdań
reprezentowanych przez zestaw B. Zdania typu A nie zawierają informacji
niezbędnej w punkcie startu badań empirycznych czy działań praktycznych (np.
póki nie znam wartości i waluty banknotu, nie umiem się nim posłużyć).

RE, jeśli nawet zrezygnuje z postulatu używania w raportach zdań typu A,
będzie postulował, żeby zdania typu B dały się zredukować (postulat
redukcjonizmu) do zdań typu A.

Niech "zredukować"  znaczy wywnioskować np. B1 ze zdania A1 branego w
łączności z twierdzeniami odpowiedniej teorii fizycznej [kto ma inne
rozumienie redukcji, niech je zaproponuje]. Tu będzie nią kinetyczna teoria
ciepła z jej określeniem: temperatura ciała jest to średnia energia ruchu
jego cząstek.

Pojęcia cząstki (molekuły, atomu lub cząstki elementarnej), ruchu, energii
ruchu, czy średniej energii. są pojęciami teoretycznymi, których desygnaty
nie poddają się bezpośredniej obserwacji zmysłowej. A zatem twierdzenia o
tych obiektach powinny być wg RE wnioskami z raportów obserwacyjnych typu A
i z odpowiedniej wiedzy teoretycznej. Owa wiedza teoretyczna z kolei też
brałaby się ze zdań typu A i jakiejś innej, wcześniej przyjętej, wiedzy
teoretycznej. I tak dalej, co stanowiłoby regres w nieskończoność.

Żeby ustrzec się regresu, trzeba przyjąć, na wzór aksjomatów, jakieś
twierdzenia nie dające się wywnioskować ze zdań typu A (takie aksjomatyczne
postępowanie w odniesieniu do ekonomii postulował Ludwig von Mises). Zdania
tego typu wyrażają doświadczenie zmysłowe w możliwie najczystszej (tj.
wolnej od teoretyzowania) postaci. A skoro prawdy doświadczenia zmysłowego
przeciwstawia się tradycyjnie prawdom rozumu, to te nie będące sądami typu A
ani nie dające się wyłącznie z nich wywnioskować podpadają pod drugie z tych
określeń -- prawdy rozumu.

Pod to określenie podpadają też prawdy matematyczne, niezbędne jako
współ-przesłanki (oprócz odpowiednich sądów typu A), żeby wywnioskować w
każdym z przykładów 1-3 odpowiednie zdanie typu B. Prawdom matematycznym nie
trzeba do ich uzasadnienia żadnych zdań typu A, o tyle więc stanowią one
rodzaj odmienny od B; nazwijmy go C. Podczas gdy C są to czyste prawdy
rozumu, zaś A czyste prawdy doświadczenia (na ile jest taka "czystość" w
ogóle możliwa), twiedzenia typu B pozostaje określić jako prawdy mieszane,
rozumowo-zmysłowe. A gdy przy podziale dychotomicznym dysponujemy tylko
dwiema klasami, wypadnie zdania z B zaliczyć do prawd rozumu ze względu na
komponentę teoretyczną.

Żeby się uniezależnić od wprowadzonej ad hoc symboliki "A, B, C", klasę B
można określić za Popperem jako podstawowe (basic) zdania empiryczne, w
odróżnieniu od takich zdań empirycznych, jak prawa i hipotezy -- przy
klauzuli, że podstawowość nie oznacza niezależności od wszelkiej teorii
lecz, przeciwnie, implikuje obecność w treści zdań podstawowych czynnika
teoretycznego czyli rozumowego.

Tezę racjonalizmu da się teraz wyrazić następująco: (1) pewne prawdy, jak
matematyczne, nie wymagają dla uzasadnienia żadnych zdań wyrażających dane
doświadczenia zmysłowego; (2) każde zdanie podstawowe nauk empirycznych
wymaga dla uzasadniania między innymi (tj. oprócz pewnych sądów typu A)
pewnych prawd rozumu.


                   



 Do początku strony