Anaksymander z Miletu jest traktowany powszechnie jako jeden z Jońskich Filozofów Przyrody. Chciałbym zaprezentować Anaksymandra jako myśliciela szczególnie ważnego dla rozwoju pewnego pojęcia informacji, które można by ująć jako ograniczanie chaosu. Informacja tak przedstawiona byłaby własnością świata z jednej strony (świat jako uporządkowany układ), z drugiej – co niemniej ważne – własnością myślenia o świecie (myślenie jako porządkowanie).
Anaksymander kontynuuje myślenie swojego – najprawdopodobniej – bezpośredniego nauczyciela Talesa, podejmując pytanie o pra-zasadę (arche – gr. ἀρχή). Porzuca jednak myślenie składnikami, arche nie jest już empirycznie obserwowalnym składnikiem rzeczy. Anaksymander postuluje arche jako apeiron (gr. τὸ ἄπειρον) . Słowo apeiron możemy tłumaczyć jako bezkres; to, co nieskończone; rodzaj pierwotnego chaosu, w którym nic nie jest jeszcze odróżnione od czegokolwiek innego. Apeiron jest środowiskiem całkowitego braku przeciwieństw, transcendentalną matrycą na bazie której realizują się możliwe wszechświaty („model kosmologiczny” Anaksymandra postulował wielość istniejących wszechświatów). Jest sytuacją pierwotnego niezróżnicowania. Z niego dopiero wyłania się każdy wszechświat i do niego także powraca. Anaksymander przedstawia zatem strategię tłumaczenia rzeczywistości widzialnej za pomocą arche, które widzialne nie jest. Myślenie naukowe staje się tu coraz bardziej abstrakcyjne, bowiem o ile u Talesa woda-arche to po prostu empirycznie obserwowalna woda (nie jest to boski Okeanos), a pełni ona rolę ostatecznego substratu rzeczywistości, o tyle u Anaksymandra apeirion jest jedynie aprioryczną hipotezą i jako taki należy do porządku logosu, porządku jedynie myślowo ujmowalnego.
Apeiron jest pierwotnym chaosem. Dopełnieniem apeironu jest peras (gr. Πέρας) – kres, koniec, granica. To, co istnieje jest wypadkową chaosu i granicy, jest ograniczonym chaosem. Układy uporządkowane są najmniej prawdopodobne, zatem stan stabilny, istnienie względnie stabilne zmieniającej się całości, zgodnie z intuicją Anaksymandra jest lokalne i tymczasowe. Natomiast sprawiedliwość wymaga, aby to co powstało (wszechświat), wyłaniając się z chaosu, poprzez fazę względnej stabilizacji, zapadło się powtórnie w apeiron. Byt bowiem jest niesprawiedliwością. Ten wątek, choć niewątpliwie oryginalny, sygnalizuję tylko i nie będę go w dalszej części omawiał. Hipoteza Anaksymandra, którą wstępnie nazwę kosmologiczną jest za to niewątpliwie istotna dla naszych rozważań. Dla wszelkich układów istnieje niejawna podstawa przejawiania się, którą jest apeiron, nie tyle byt, co arche wszelkiego bytu. Każdy istniejący układ jest natomiast układem względnie uporządkowanym. Ilość informacji wzrasta wraz z generowanym porządkiem, wraz z ogarnianiem chaosu.
Z perspektywy tego, jaki jest świat możemy powiedzieć, że informacja (ograniczanie chaosu) generuje porządek. Generuje zatem cechę konstytutywną wszelkiego bytu mogącego uchodzić za wszechświat lub byt wewnątrzświatowy (część wszechświata). Ciekawą konsekwencją z perspektywy wiedzy o świecie, jest to, że byt jest nam znany dzięki uporządkowaniu. Myślenie działa na całościach i częściach uporządkowanych. Zatem aperion przestawia się jako aprioryczna hipoteza omawiająca „zerowy stopień” uporządkowania, a peras natomiast to czysta granica, równie jak chaos nieobserwowalna i jako taka w sposób aprioryczny omawiająca stopień maksymalny uporządkowania. Czystego chaosu i czystej granicy nikt nigdy nie widział. To co znamy jest wynikiem wzajemnego oddziaływania obu. Informacja jako ograniczanie chaosu ma zatem również swój wymiar epistemologiczny. Wiedza zostaje w sposób krytyczny ograniczona poprzez apeiron i peras. O tym jaki jest chaos nie możemy wiedzieć, za to kiedy o nim mówimy charakteryzujemy go z perspektywy znanego świata poprzez użycie negacji (nie-skończony, nie-uporządkowany, etc.). Czysta granica, to z kolei ideał. Ideał do dziś odnajdowany w postulatach filozofów i pełniący rolę normy w procesie dążenia do całkowitego uporządkowania, mogący występować w różnych wersjach, na przykład jako postulat jasności i wyraźności (Kartezjusz), czy też postulat dokonania całkowitej analizy logicznej (Wittgenstein). Powyższe pojęcie informacji ma zastosowanie nie tylko w naukach ścisłych, ale także np. w psychologii.
Oba istotne wątki dla tak przedstawionego pojęcia informacji można znaleźć już u Anaksymandra. Myśliciel ten, jak sądzę, zasługuje zatem na zasygnalizowanie roli inicjatora wskazanej wersji pojęcia informacji. Mój komunikat ma być próba spełnienia tego postulatu.
BIBLIOGRAFIA:
- Reale: Historia filozofii starożytnej, tom. 1., Lublin 2000, s. 81-88.
- B. Peterson: 12 życiowych zasad. Antidotum na chaos, Wrocław 2018.
- https://www.youtube.com/watch?v=kEttdVlv3gI
- https://www.youtube.com/watch?v=vo0OilQyybE
INTERNETOWE MATERIAŁY DO DYSKUSJI
1) Informacja jako współczesne arche (wpis w blogu Cafe Aleph)?
[dyskusję nad referatem prosimy prowadzić tutaj, a nie w blogu CA]
4 odpowiedzi na „Michał Stelmach (PW)
Anaksymander z Miletu. Inicjator pojęcia informacji jako czynnika porządkującego (chaos)”