SPIS WYKłADÓW O INTERNECIE     LECTORIUM     CALCULEMUS

WITOLD MARCISZEWSKI
Internet - system komunikacji w globalnym społeczeństwie informacyjnym

W Y K Ł A D   P I E R W S Z Y

W poszukiwaniu definicji
Globalnego
Społeczeństwa Informacyjnego



1. Nieco metodologii: jaką ma być nasza definicja

Są definicje, które poprzestają na tym, że podają znaczenie pewnego terminu w określonym języku, nic nie mówiąc, czy istnieje rzecz określana tym terminem; tak jest np. wtedy, gdy się wyjaśnienia sens nazwy mitologicznej. Są też i takie, w których do wyjaśnienia terminologicznego dołącza się sąd o istnieniu pewnego przedmiotu lub zbioru przedmiotów; chodzi o obiekty obdarzone tymi cechami, na które wskazuje treść definicji. Dzięki temu definicje takie, zwane realnymi, dostarczają jakiejś porcji wiedzy o świecie. Poszukiwana przez nas definicja globalnego społeczeństwa informacyjnego ma być definicją realną. Kiedy się ją posiądzie, od tego momentu wie się więcej (i to dużo więcej) o rzeczywistości społecznej.

Co do budowy definicji, istotne jest występowanie w niej członu definiowanego, łac. definiendum, i członu definiującego, łac. definiens; przyjęło się używać tych nazw łacińskich. Rolę definiendum pełni w obecnym wywodzie termin "globalne społeczeństwo informatyczne", a definiens jest tym, czego szukamy; ponieważ ten termin definiowany będzie się często powtarzał, dogodnie będzie posługiwać się jego skrótem: GSI. Definiendum i definiens są połączone odpowiednim spójnikiem (lub słówkiem o podobnej roli); nazywa się go zwrotem łączącym definicji lub łącznikiem definicyjnym. W zależności od tego, co jest tym łącznikiem, powstają różne struktury definicyjne (o czym dalej).

Kolejnym krokiem w kierunku odpowiedzenia, jaka ma być definicja GSI jest zdanie sobie sprawy z tego, że definiendum odnosi się albo do przedmiotu jednostkowego, czyli do indywiduum, albo do zbioru indywiduów. W pierwszym przypadku definiendum jest terminem jednostkowym, w drugim przypadku jest terminem ogólnym. Każdy z tych przypadków wymaga innej metody definiowania.

Gdy idzie o termin ogólny, korzystamy zwykle z faktu, że z reguły każdy zbiór zawiera się w jakimś nadrzędnym (wyjątkiem będzie zbiór wszystkich rozważanych przedmiotów czyli uniwersalny), Trzeba więc znaleźć jakiś termin (niech to będzie N), którego sens jest dla adresata definicji dostatecznie zrozumiały, a który jest nadrzędny względem naszego definiendum (D); nadrzędny, to znaczy taki, że jego zakres -- to znaczy zbiór oznaczanych przezeń przedmiotów, czyli zbiór jego desygnatów -- zawiera w sobie zakres terminu definiowanego. Inaczej mówiąc, każdy desygnat terminu D jest desygnatem terminu N, lecz nie odwrotnie. Ta sytuacja wyznacza następne kroki definicyjne. Trzeba teraz znaleźć cechę, którą mają wszystkie desygnaty D i tylko one; termin do niej się odnoszący będzie dla naszej definicji teminem różnicującym.

Dla terminu "kwadrat", gdy zechcemy go zdefiniować, możemy jako nadrzędny (N) wziąć "prostokąt"; cechą właściwą kwadratom i tylko im, nie występującą u pozostałych prostokątów, jest równoboczność. Stąd definicja: kwadrat jest to prostokąt równoboczny. Inny przykład (też przytaczany od wieków): człowiek jest to zwierzę rozumne. Gdy weźmiemy do ręki jakiś słownik terminów fachowych, a wiec takich, które weszły do języka w wyniku definicji (a nie samorzutnego kształtowania się języka), to z reguły będziemy napotykać na taką strukturę definicji. Np. w definicji "Suwmiarka - przyrząd służący do mierzenia długości z dokładnością do dziesiątych części milimetra" część wyróżniona kursywą stanowi termin nadrzędny, a część pozostała - termin różnicujący.

Dzięki znalezieniu takiej cechy, zakresy definiendum i definiensa stają się równe czyli pokrywają się. Stąd łącznikiem definicyjnym jest symbol równości (w słownikach często zastępuje go pojedyncza kreska), zwrot "jest to" itp. Takie pokrywanie się zakresów można też uzyskać na innej drodze; ilekroć je uzyskamy, otrzymane zdanie nazywa się definicją równościową. Gdy definicja równościowa jest urabiana w sposób wyżej opisany, to jest z użyciem terminu nadrzędnego i terminu równicującego, nazywa się definicją klasyczną (klasyka to coś od dawna utrwalonego i szeroko akceptowanego, stąd ten przymiotnik).

Definicji klasycznej nie da się zastosować, gdy chce się podać znaczenie nazwy jednostkowej. Brak jest wtedy bowiem owego stosunku zawierania się jednego zbioru w innym, który jest odzwierciedlony w strukturze tego rodzaju definicji. Właśnie z przypadkiem jednostkowym mamy do czynienia, gdy trzeba zdefiniować GSI. Ale choć nie może tu powstać defincja klasyczna, zachodzi w postępowaniu definicyjnym pewne podobieństwo.

Każde indywiduum należy do jakiegoś zbioru, a nawet do wielu zbiorów. Trzeba wybrać zbiór, który w danej definicji będzie najbardziej pomocny, a następnie wskazać na cechę różniącą rozważany element danego zbioru od wszystkich pozostałych jego elementów. Tą drogą będziemy postępować w poszukiwaniu definicji GSI, mającej być definicją realną obiektu jednostkowego.

2. GSI jako formacja cywilizacyjna

Twory powstające w toku bardzo długotrwałych procesów, jak geologiczne czy społeczne, nazywają się formacjami. W poszukiwaniu zbioru obiektów, do których zaliczy się GSI, dobrze się dla potrzeb definicji nadaje zbiór formacji cywilizacyjnych.

Typy społeczeństwa w kolejnych epokach określamy w zależności od tego, jaki rodzaj działalności był podstawowy dla przeżycia i rozwoju. Najpierw żywiono się tym, co dało się znaleźć na ziemi, drzewach czy w wodzie. Każdy następny typ powstawał za sprawą jakiegoś przełomowego wynalazku. I tak następowały kolejno społeczeństwa:

  • rolnicze -- uprawa ziemi i hodowla zwierząt
  • przemysłowe -- maszyna parowa i inne silniki
  • informatyczne -- komputer i globalna sieć komputerowa.
Z każdą następną epoką określoną przez nowe techniki produkcyjne zmienia się radykalnie poziom życia materialnego, a w konsekwencji poziom kultury.

Równie doniosłe jak nowe środki produkcji są odkrycia i wynalazki, które zmieniają sposoby komunikowania się ludzi, czyli techniki komunikacyjne. Kroki milowe na tej linii rozwoju:

  • ukształtowanie się języków
  • pismo
  • pozycyjne notacje arytmetyczne, w tym binarna
  • wynalazek druku
  • przesyłanie sygnałów na odległość: telegraf, radio, telewizja
  • komputer i globalna sieć komputerowa.

Na skrzyżowaniu tych dwu głównych linii rozwojowych cywilizacji -- przełomów w technikach produkcyjnych oraz w technikach komunikacyjnych znajduje się wynalazek komputera i sieci komputerowej.