MET.SOC. SPIS TREŚCI
LECTORIUM
CALCULEMUS
|
Nauka o definicji pod kątem potrzeb badawczych socjologii |
1. Podział definicji ze względu na stosunek do rzeczywistości
Odróżnienie trzech rodzajów informacji - ze względu na to, czy dotyczą
języka, czy świata (rzeczywistości pozajęzykowej):
(a) o świecie, nie o języku - informacja faktowa: zdania o jednostkowych
faktach, prawa nauki etc.
(b) o języku, nie o świecie - definicje nominalne
(c) o języku i o swiecie - definicje realne.
Przykład 1.
"Auksyny (g. auksano - powiększam) - Hormony roślinne
regulujące szybkość wzrostu roślin. Należy do nich heteroauksyna, która daje
się z łatwością wytwarzać syntetycznie i stosować w praktyce rolniczej i
ogrodniczej."
Definicją jest zdanie pierwsze, podczas gdy drugie przekazuje informację faktową; kryterium odróżniające: pierwsze jest warunkiem, a drugie nie jest, znajomości języka biologii.
Jest to df realna, bo towarzyszy jej (domyślnie) założenie, że tak określona klasa jest niepusta. Gdy brak tego założenia, df jest nominalna; takimi są np. definicje nazw mitologicznych.
2. Podział definicji ze względu na rolę w języku.
Definicja sprawozdawcza (leksykalna) -- informuje o zastanym znaczeniu terminu w danym języku.
Definicja projektująca -- wprowadza do języka nowy termin. Obejmuje to przypadek, gdy terminowi już (co do kształtu i brzmienia) istniejącemu nadaje się zupełnie nowe znaczenie Np. Odkrywca nadaje nazwę okkrytemu przez siebie obiektowi.
Definicja regulująca -- modyfikuje znaczenie terminu już używanego w celu jego ujednoznacznienia, zmniejszenia nieostrości jego zakresu itp. Np. termin "pełnoletni" w języku, który jest językiem potocznym zbogaconym o odpowiedni fragment języka prawnego.
Przykład 2 (z języka potocznego zbogaconego o język logiki).
Zakres terminu T jest nieostry w języku J zawsze wtedy i tylko wtedy,
gdy definicja tego terminu nie wystarcza, żeby móc w każdym przypadku
roztrzygnąć, czy dany przedmiot należy do jego zakresu.
Zakresem terminu T jest klasa (zbiór) tych przedmiotów, o których T orzeka się prawdziwie.
3. Podział definicji ze względu na formę
3.1. Równoważność lub równość
Forma równoważności -- definicja równoważnościowa, zob. przykład 2.
Forma równości -- definicja równościowa, modyfikacja przykładu 2.
Symbol definicyjny: "=" lub "jest to".
Strony definicji: definiendum i definiens.
Definicja równoważnościowa nie mająca odpowiednika w równościowej.
Np. definicje symboli logicznych.
Charakterystyczny dla df. równościowej -- warunek eliminowalności
(zwrotu definiowanego przez definiujący) w dowolnym kontekście.
3.2. Implikacja lub inkluzja
Analiza zwrotu "zawsze wtedy i tylko wtedy" na nast. przykładzie.
Zbiór wyrażeń jest kodem maszynowym zawsze wtedy i tylko wtedy, gdy jest alfabetem przyjętym w projektowaniu danego typu komputera w celu kodowania instrukcji.
Zbiór wyrażeń jest tekstem w języku maszynowym zawsze wtedy i tylko wtedy, gdy jest zbiorem instrukcji napisanych w kodzie maszynowym.
Zadanie: wskazać zapisy podające warunki konieczne; przekształcić na postać implikacji; przekształcić implikację na inkluzję.
Definicja realna w postaci implikacji lub inkluzji nazywa się definicją czastkową. Nie spełnia ona warunku eliminowalności, ponieważ podaje w zwrocie definiującym tylko niektóre warunki (wystarczające lub konieczne) stosowalności terminu definiowanego.
4. Doniosłość definicji cząstkowych w badaniach socjologicznych
Socjologia w szczególnie dużym zakresie korzysta z definicji cząstkowych. Bierze się to stąd, że (a) jej terminy teoretyczne są definiowane za pomocą terminów obserwacyjnych oraz (b) przedmiot badań jest tak złożony, że jest szczególnie trudno opisać go w będącym do dyspozycji języku. Widać to m.in. na przykładzie terminów dotyczących stosunków etnicznych na terenach pogranicza.
Df. Ślązaka, Kaszuba (Grass) Białorusina. Złożoność przedmiotu polega m.in. na przenikaniu się czynnika świadomości z cechami obiektywnymi. Rozwiązanie przez konstrukcje alternatywne.
Definicje prawicy i lewicy politycznej. Zob. "Sztuka rozumowania" VI- 2.2 (s.157).
Potrzeba definicji regulujących w socjologii. Znów przyklad z lewicą i prawicą.