Od ukazania się klasycznego już dzisiaj dzieła Struktura rewolucji naukowych Thomasa S. Kuhna w ramach filozofii nauki prowadzi się różnorodne polemiki na temat rodzajów i kryteriów rewolucji naukowych[1]. Dyskusje te zostały także przeniesione z dziedziny nauk empirycznych na teren nauk społecznych i humanistycznych. W kategoriach rewolucyjnych próbuje się bowiem opisywać zmiany społeczne zachodzące pod koniec XX wieku spowodowane na przykład pojawieniem się na szerszą skalę technologii cyfrowych (głównie – komputerów klasy PC)[2]. Wydaje się jednak, że dyskutowana i opisywana na wiele sposobów cyfrowa rewolucja cywilizacyjna z końca XX i początku XXI wieku zbanalizowała rewolucję w nauce, jaka dokonała się w niej za sprawą komputerów[3].
Powstanie słynnego kalkulatora elektronicznego ogólnego użytku – ENIAC’a było przecież konsekwencją zapotrzebowania militarno-naukowego dotyczącego obliczeń balistycznych, symulacji reakcji łańcuchowych, projektowania tuneli aerodynamicznych oraz badania promieniowania kosmicznego itp.[4] Powstanie Internetu było również konsekwencją militarno-naukowych inspiracji (Advanced Research Project Agency zainicjowała powstanie pierwszej sieci ARPANET, która połączyła ze sobą cztery ośrodki naukowe realizujące badania wojskowe w Stanach Zjednoczonych: Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles i Santa Barbara, Uniwersytet Utah w Salt Lake City oraz Uniwersytet Stanforda w Menlo Park)[5]. Pojawienie się technologii WWW, która pod koniec XX wieku zrewolucjonizowała i zwirtualizowała relacje społeczne, było już tylko wynikiem potrzeb naukowych (naukowcy z CERN stworzyli projekt sieci dokumentów hipertekstowych, o nazwie World Wide Web). Inspiracją powstania tego rozwiązania było ułatwienie wyszukiwania odnośników w tekstach naukowych (kliknięcie w odsyłacz w danym tekście naukowym umożliwiało automatyczne przechodzenie do cytowanego dokumentu)[6].
Może zatem cyfrowa rewolucja cywilizacyjna jest raczej konsekwencją cyfrowej rewolucji w nauce? W swoim referacie będę bronił pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie posiłkując się analizami wybranych przykładów z historii informatyki[7]. Innymi słowy, w ogólności referat poświęcony zostanie ważnym problemom z zakresu filozofii techniki, jakimi niewątpliwie są techniczne determinanty rozwoju nauki[8].
Przypisy
[1] Por. I. Hacking (red.), Scientific Revolution, Oxford University Press, Oxford 1981.
[2] Por.: M. Castells, Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2003; M. Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010; P. Gawrysiak, Cyfrowa rewolucja. Rozwój cywilizacji informacyjnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008; J. Papińska-Kacperek (red.), Społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
[3] Pozytywną odpowiedź na pytanie: czy komputer zrewolucjonizował badania eksperymentalne, znaleźć można w monografii: S. Leciejewski, Cyfrowa rewolucja w badaniach eksperymentalnych. Studium metodologiczno-filozoficzne, Wydawnictwo UAM, Poznań 2013, s. 122-136. Wydaje się jednak, że użycie komputera nie tylko zrewolucjonizowało nauki eksperymentalne, ale wszystkie nauki (w sensie Science). Teza ta jednak wymagałaby osobnego studium i szerszej argumentacji niż ta, zawarta w przywołanej na początku niniejszego przypisu monografii.
[4] Por. R. Ligonniere, Prehistoria i historia komputerów. Od początków rachowania do pierwszych kalkulatorów elektronicznych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992, s. 312-329.
[5] Por. P. Gawrysiak, Cyfrowa rewolucja. Rozwój cywilizacji informacyjnej, s. 235-243.
[6] Por. tamże, s. 243-249.
[7] Do wynalazków tworzących historię informatyki, których powstanie w części lub w całości inspirowane było potrzebami o charakterze poznawczym (naukowym) zaliczyć można m.in. pałeczki Nepera, maszynę Schickarda, maszynę arytmetyczną Pascala, mechaniczną maszynę mnożącą Leibniza, kalkulator mechaniczny Stanhope’a, arytmometr Colmara, maszynę różnicową oraz maszynę analityczną Babbage’a, tabulator Scheutzów, maszynę Wiberga, tabulator różnicowy, urządzenia mechanograficzne Holleritha, badania Shannona w zakresie cyfrowych obwodów komutacyjnych, maszyny elektromechaniczne (analizator różniczkowy Busha, Complex Number Computer, Automatic Sequence Controlled Calculator – tj. Mark I-IV Aikena, Selective Sequence Electronic Calculator IBM-a, automatyczny kalkulator binarny Z4 Zusego), kalkulatory elektroniczne (maszyna Schreyera, Atanasoff-Berry Computer, Coloss I-II, Electronic Numerical Integrator and Computer) oraz pierwsze komputery elektroniczne (Small-Scale Experimental Machine, MARK I, Meg, Electronic Delay Storage Automatic Calculator, Automatic Computing Engine, Binary Automatic Computer, IBM 701, Apollo Guidance Computer). Por.: P. Gawrysiak, Cyfrowa rewolucja. Rozwój cywilizacji informacyjnej; R. Ligonniere, Prehistoria i historia komputerów. Od początków rachowania do pierwszych kalkulatorów elektronicznych.
[8] Por. D. Sobczyńska, A. Szczuciński (red.), Techniczne determinanty rozwoju nauki, Wielkopolska Agencja Wydawnicza, Poznań 1992.
MATERIAŁY DO DYSKUSJI